هایکو واره

«هایکو واره» 

سیروس نوذری می گوید هایکو نیست. اما شعر کوتاهِ محض هم نمی توان آن را نامید. زیرا دارای ویژگی های خاصی است که آن را با روش های دیگر شعر کوتا متمایز می سازد. «هایکو واره» نامی که دکتر مسعود رستگار فسایی بر اینگونه سبک شعر ایرانی ها می گذارد. آنچه که بر اساس اصول نمی توان آن را هایکو نامید. چرا که از قوائد این سبک ژاپنی شعر پیروی دقیق نمی کند. مبتنی بر اصول ذن نیست. گاهی اصول اولیه ای چون سه سطری بودن و یا ترتیب هجایی 5،7،5 را نیز رعایت نمی کند. تصویری محض از طبیعت، بدون دخالت انسان و عواطف و احساسات او نیست. فصل واژه را رعایت نمی کند. در برخی اوقات اوزان شعر ایرانی را وارد می کند وکلی ساختارشکنی های دیگر. با این حال بسیار تحت تاثیر هایکو است. به گونه ای که فقط هایکوشناس های حرفه ای می دانند این یک هایکو نیست. به برخی ها بر می خورد وقتی با اینگونه اشعار روبرو می شوند. اما چرا ما باید از اصل ذن پیروی کنیم وقتی بدان اعتقادی نداریم. وقتی اصلا ژاپنی نیستیم. وقتی احساس می کنیم نیازی به فصل واژه نیست. وقتی قالب محدود هجاها را دست و پاگیر می بینیم. وقتی در سبک ایرانی نمی توانیم عواطف و احساسات و کلا انسان را کنار بگذاریم. وقتی طبیعت به تنهایی به نظرما لطفی ندارد. وقتی در اندیشه اسلامی ایرانی ما انسان و اندیشه و عواطف او جایگاهی بسیار بالاتر از آن دارد که بتوان در اشعار، آمال و آرزوها آن را کنار گذاشت. برخی ها می گویند اگر وضع اینگونه است بیخیال هایکو شوید. چرا این کار را بکنیم وقتی به دلیل بسیار ساده  و منطقی خودمان این روش یعنی استفاده از فضای هایکو به روش ایرانی آن جواب داده است. پس به نظر من این روش را نباید ترد کرد و یک محک برداشت و گفت این هایکو است این نیست باید کنار گذاشته شود. از کسانی که اینگونه شعر میسرایند نیز باید خواست تکلیف خود را مشخص کنند. بگویند هایکو می سرایند یا به قول دکتر رستگار فسایی هایکو واره یا هرچیز دیگری که بتوان آن را نامید. هایکو زیباست اما وقتی با خیلی چیزهای ما جور در نمی آید چه اصراری داریم؟ بیایید خودمان باشیم وقتی از معابد ژاپنی ها تفکرات ذن و خیلی چیزهای دیگر سر در نمی آوریم. وقتی نمی توانیم مانند ژاپنی ها بیخیال انسان شویم. وقتی هجاهای مشخص محدودمان می کند. وقتی وزن شعر به گوشمان گوشنواز تر است. خیلی خوب، ما هایکو سرا نیستیم. حال اگر شعرهایمان تحت تاثیر سبک هایکو است باید چکار کنیم. هرکس هرچه دوست داشت بگوید. اتمام حجت کردیم،اشعار ما هایکو نیست اسرار نکنید! اینگونه، استاد عزیزمان سیروس نوذری نیز می داند با چه چیزی روبروست. با کسی که ادعا دارد هایکو سروده یا نه با یکی از جریان های شعر کوتاه ایرانی روبرو است که تحت تاثیر هایکوی ژاپنی شکل گرفته است.

در ادامه چند هایکو واره از نویسنده به همراه نکاتی در مورد تفاوت اینگونه اشعار با هایکو آورده شده :

_ م. مزیدی 

1.

دلسوزیِ دختربچه ای

که زار میزند

بر لاشه ی بچه موشی

*** 

 شعر فوق:

عدم رعایت تعداد هجاها، توجه اصلی بر احساسات انسانی (تاکید اصلی بر دلسوزی و گریه ی انسان و قرار دادن تصویر بچه موش مرده در پس زمینه) نداشتن فصل واژه،  

2.

نوازشِ شاخه های لیمو

با خنکای بادِ شب تابستان

و بچه روباهی که

شادمانه جست و خیز می کند

گرد چراغ وسط باغ

***

عدم رعایت سه سطری بودن، عدم رعایت تعداد هجاها، آوردن توصیفات و تشبیهاتی که ویژگی شعر ایرانی است و در هایکو جایی ندارد.  

3.

چهارده سلولِ انفرادی خالی

مسئول بازداشتگاه

پای تلویزیون

روی صندلی مبلی اش چرت می زند

***

 این شعر فقط از آنجا که یک تصویر ارائه داده شباهتی با هایکو دارد اما هیچ یک از اصول دیگر هایکو را رعایت نکرده است.  

4.

بلیط های باطله ای که

جا مانده اند

از قطار سالی که گذشت

***

 سه سطری بودن تنها وجه اشتراک این شعر با هایکو.

5.

پیرمردِ مهربانِ دهنشین

بر فرق سر جا می نهد

دردانه های اولین برف زمستان را

***

 این شعر یک هایکوی اصیل بود اگر وزن نمی داشت.  

6.

پاطلایی ها سرستون شده اند

گروهان نمونه ای

که عقب گرد کرده است

***

سه سطری بودن و شباهت صرف ظاهری به هایکو.

همانطور که دیدیم اشعار فوق هیچ یک اصول هایکو را رعایت نکرده بودند. اما نمی توان آن را نقص این اشعار دانست وقتی مدعی نیستیم این اشعار هایکو هستند. این گونه شعر ها را باید شعرهای کوتاهی دانست که تحت تاثیر فضای هایکو سروده شده اند و هرکدام زیبایی های خاص خود را دارند.

دوشنبه، 5/1/91